AMERIKAANSE WINDMOLEN 'GREATE WIERRUM'
Naast de Gertrudiskerk en de boerderij aan de Molmawei kent Lutkewierum nog een derde rijksmonument:
de Amerikaanse windmolen Greate Wierum.
Molenaar Dick Sandberg uit Tzum heeft van 2000 t/m 2014 er voor gezorgd dat alles gesmeerd verliep bij de molen. Na de restauratie van 2014 is het onderhoud overgegaan naar De Mannen van Staal
Onderaan de pagina staat een foto-collage. In de tekst wordt naar de diverse foto's verwezen.
Het waterschap Scharnegoutum c.a. (ongeveer 1500 ha) werd opgericht in 1914. Het waterschap ging over tot een complete reorganisatie van de bemaling in zijn gebied. Het gebied werd verdeeld in drie bemalingsgebieden en er werden drie windmotoren gebouwd. Deze drie vervingen in totaal twee windmotoren, drie grote traditionele windwatermolens en 36 kleine traditionele windwatermolens.
Windmotor Greate Wierum werd gebouwd in 1922 ter bemaling van de Groote Wierumerpolder.
De naar Amerikaans model ontstane windmolen van het type Herkules Metallicus Windturbine is in Duitsland gefabriceerd door de Vereinigte Windturbine Werke AG te Dresden. De molen werd geïmporteerd door de Rotterdamse handelsmaatschappij R.S. Stokvis & Zonen Ltd.
De vijzel werd gemaakt door de N.V. Het Landbouwhuis te Sneek. De schroef heeft een diameter van 1,37m en heeft drie gangen en draait maximaal 37 toeren per minuut. Het originele bord met hulpgereedschap is nog in de molen aanwezig.
De 14 meter hoge toren staat in een uit beton opgetrokken fundering. Op de fundering is een betonnen onderbouw aangebracht voorzien van een betonnen dak. Links naast de deur is een hardstenen gedenksteen met de volgende tekst: 'Gesticht Anno 1922 het bestuur K.M.Galama voorz., K.Y.Vellenga P.Y.Andela D.Folkerts secr., A.Hoekstra arch.'.
De voorwaterloop (foto 1) is voorzien van een stalen krooshek en een dubbele schotbalksponning. De stalen vijzel is gelegen in een betonnen vijzelbak met houten deksels (2). Naast de molen zijn stalen schuiven aangebracht waarmee verschillende bemalingspeilen kunnen worden geregeld (3). De molen is hiermee in staat diverse bemalingsgebieden met een ander polderpeil te bemalen. De betonnen achterwaterloop (4,5) is origineel voorzien van een houten wachtdeur, maar deze deur is vergaan en moet nodig vernieuwd worden. De molen maalt uit op de Oude Rijd (Friese boezem). De stalen toren (1) heeft een ladder en een zeer hoog gelegen stelling. De stelling bestaat uit stalen liggers, een houten dek en een stalen hekwerk. Aan de bovenzijde van de toren is een op kogellagers draaiend gietstalen motorlichaam aangebracht. Het na restauratie (1998) weer dertig gegalvaniseerde stalen bladen tellende windrad heeft een diameter van 11 meter. Het rad bestaat uit tien straalarmen waartussen segmenten met ieder drie bladen verbonden door drie ringen zijn aangebracht. De molen is voorzien van een gietstalen gaande werk en stalen spillen. Sinds de restauratie van 1998 is het niet alleen mogelijk water uit de polder naar de boezem te malen, maar ook omgekeerd, dus water in te laten vanuit de boezem naar de polder.
(De tekst gaat verder na de foto's)
De 14 meter hoge toren staat in een uit beton opgetrokken fundering. Op de fundering is een betonnen onderbouw aangebracht voorzien van een betonnen dak. Links naast de deur is een hardstenen gedenksteen met de volgende tekst: 'Gesticht Anno 1922 het bestuur K.M.Galama voorz., K.Y.Vellenga P.Y.Andela D.Folkerts secr., A.Hoekstra arch.'.
De voorwaterloop (foto 1) is voorzien van een stalen krooshek en een dubbele schotbalksponning. De stalen vijzel is gelegen in een betonnen vijzelbak met houten deksels (2). Naast de molen zijn stalen schuiven aangebracht waarmee verschillende bemalingspeilen kunnen worden geregeld (3). De molen is hiermee in staat diverse bemalingsgebieden met een ander polderpeil te bemalen. De betonnen achterwaterloop (4,5) is origineel voorzien van een houten wachtdeur, maar deze deur is vergaan en moet nodig vernieuwd worden. De molen maalt uit op de Oude Rijd (Friese boezem). De stalen toren (1) heeft een ladder en een zeer hoog gelegen stelling. De stelling bestaat uit stalen liggers, een houten dek en een stalen hekwerk. Aan de bovenzijde van de toren is een op kogellagers draaiend gietstalen motorlichaam aangebracht. Het na restauratie (1998) weer dertig gegalvaniseerde stalen bladen tellende windrad heeft een diameter van 11 meter. Het rad bestaat uit tien straalarmen waartussen segmenten met ieder drie bladen verbonden door drie ringen zijn aangebracht. De molen is voorzien van een gietstalen gaande werk en stalen spillen. Sinds de restauratie van 1998 is het niet alleen mogelijk water uit de polder naar de boezem te malen, maar ook omgekeerd, dus water in te laten vanuit de boezem naar de polder.
(De tekst gaat verder na de foto's)
De molen is voorzien van twee vanen: een hoofdvaan en een zijvaan. De hoofdvaan dient voor de zelfregeling naar de windrichting, de kleinere zijvaan voor zelfregeling naar windsterkte. Deze vaan regelt dus de capaciteit en de veiligheid. Als de vijzel te hard draait of wanneer het aanvoer waterniveau te laag is drukt de zijvaan de molen uit de wind. Met behulp van een ketting en lier kan de molenaar de molen handmatig de maximum capaciteit instellen: als hij de ketting aandraait trekt hij de zijvaan dichter naar de hoofdvaan, de molen draait steeds meer uit de wind en de capaciteit neemt af totdat de molen stilstaat. In dat geval staat de zijvaan naast/tegen de hoofdvaan, de enorme veren bovenin staan gespannen (6). Omgekeerd kan hij de capaciteit opvoeren door de ketting te vieren. De molen draait steeds meer naar de wind. Hoofd- en zijvaan staan maximaal onder een hoek van 90 graden, de veren zijn dan ontspannen, de vijzel pompt maximaal (7)(tenzij de zijvaan zelf, vanwege veiligheidsinstellingen, de molen deels uit de wind draait). Bij de Amerikaanse windmolens is de aanwezigheid van een molenaar niet vereist.
In 1931 werd een zgn. gecombineerde bemaling aangebracht. D.w.z. de vijzel kan zowel op windkracht (hoofdbemaling) als door een elektromotor (hulpbemaling) worden aangedreven. In 2001 is de elektromotor echter weer verwijderd.
In 1931 werd een zgn. gecombineerde bemaling aangebracht. D.w.z. de vijzel kan zowel op windkracht (hoofdbemaling) als door een elektromotor (hulpbemaling) worden aangedreven. In 2001 is de elektromotor echter weer verwijderd.
Met zijn grote diameter en zijn zeer hoge toren is dit de hoogste Amerikaanse windmotor van Nederland.
In 2014 vond weer een restauratie plaats, nu door De Mannen van Staal. O.a. de toren, RVS bladen voor de windvaan, kogellagers in plaats van bronzen glijlagers en automatische vetpotjes op diverse smeerpunten. De molen is nu in beheer bij Wetterskip Fryslân, het onderhoud gebeurt door De mannen van Staal. Voor de molenaar Dick Sandberg was na deze restauratie niets meer te doen.